Διάθεση

Διάθεση ονομάζεται η ιδιότητα του ρήματος με την οποία δηλώνεται αν το υποκείμενο του ρήματος ενεργεί, παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Η ελληνική γλώσσα διαθέτει τέσσερις διαθέσεις: [α] Ενεργητική διάθεση: Το υποκείμενο του ρήματος ενεργεί (ενεργητική σύνταξη). Η προσοχή εστιάζεται στο πρόσωπο που ενεργεί και το ύφος αποκτά φυσικότητα. [β] Παθητική διάθεση: Το υποκείμενο του ρήματος δέχεται την ενέργεια κάποιου άλλου (παθητική σύνταξη). Η προσοχή εστιάζεται στο αποτέλεσμα της ενέργειας και το ύφος γίνεται τυπικό/ ουδέτερο. [γ] Μέση διάθεση: Το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια επιστρέφει σε αυτό. [δ] Ουδέτερη διάθεση: Το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Η ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ζητείται από τους μαθητές να αναγνωρίσουν τη σύνταξη σε μια πρόταση (αναγνωριστική άσκηση), να την τρέψουν στο αντίθετο είδος (μετασχηματιστική άσκηση) και να εξηγήσουν τη λειτουργία της (ερμηνευτική άσκηση).

ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

«Αν θυμηθούμε το πώς προβάλλονται τα θέματα των αναπήρων από τις ειδήσεις και τις εφημερίδες, θα αντιληφθούμε το πώς αναπαράγονται και τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και στιγματισμού»: Να ξαναγράψεις το απόσπασμα αυτό, μετατρέποντας στις υπογραμμισμένες προτάσεις την παθητική σύνταξη σε ενεργητική́. Ποια αλλαγή παρατηρείς στο νόημα και το ύφος μετά τη μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική́;

Η παθητική σύνταξη τρέπεται σε ενεργητική ως εξής: «Αν θυμηθούμε το πώς προβάλλουν οι ειδήσεις και οι εφημερίδα τα θέματα των αναπήρων, θα αντιληφθούμε το πώς αναπαράγουν και τα φαινόμενα περιθωριοποίησης και στιγματισμού». Μετά την εναλλαγή των συντάξεων η έμφαση δίνεται στο πρόσωπο που ενεργεί (ειδήσεις και εφημερίδες) και όχι στο αποτέλεσμα της ενέργειας (προβολή και αναπαραγωγή στερεοτύπων), ενώ το ύφος είναι πλέον περισσότερο οικείο και όχι τόσο λόγιο και ακαδημαϊκό.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

[1] «Ο εκδημοκρατισμός και η αθρόα κατανομή των αγαθών του πνευματικού πολιτισμού κατάργησε και τα όρια του πνευματικού προβαδίσματος»: Στην πρόταση αυτή του Κειμένου 64 να αναγνωρίσεις τη σύνταξη (ενεργητική – παθητική), να την τρέψεις στο αντίθετο είδος και να εξηγήσεις την αρχική επιλογή του συντάκτη.

[2] Στις προτάσεις του Κειμένου 38 που ακολουθούν να αναγνωρίσεις το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής), να μετατρέψεις καθεμιά στην αντίθετή της και να εξηγήσεις τις μεταβολές στο νόημα και το ύφος που παρατηρείς: [α] «γιατί εδώ την αυθεντία, όταν κι’ όπου υπάρχει, με τρόπο πάντως ελέγξιμο, δεν την περιφρουρεί καμμιά αστυνομική δύναμη». [β] «Η μάχη του ανθρώπου δεν θα χαθεί ενόσω θα. υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο».