Ερωτηματικές προτάσεις

Προτάσεις που επιτελούν πρωτοτυπικά ερωτηματική λειτουργία, θέτουν δηλαδή ένα αίτημα πληροφόρησης. Στην περίπτωση αυτή ονομάζονται γνήσιες ερωτήσεις. Ανάλογα με τον αντικείμενο της αιτούμενης πληροφορίας διακρίνονται σε: [α] Ολικής άγνοιας: Ζητείται η επιβεβαίωση ή η απόρριψη μιας πληροφορίας που αφορά ολόκληρη την πρόταση (π.χ. «Θα έρθεις μαζί μου στον κινηματογράφο;»). [β] Μερικής άγνοιας: Ζητείται μια πρόσθετη πληροφορία για κάποιο συστατικό της πρότασης, της μετέχοντες ή τα καταστασιακά στοιχεία (τόπος, τρόπος, χρόνος κτλ.) μιας διαδικασίας (π.χ. «Πότε θα πάμε στον κινηματογράφο;»). Ανάλογα με τη θέση της στον λόγο, διακρίνονται σε: [α] Ευθείες: Κύριες/ ανεξάρτητες προτάσεις που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή επιρρήματα. [β] Πλάγιες: Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή επιρρήματα και ορισμένους συνδέσμους και εξαρτώνται από ρήματα που εκφράζουν ερώτηση, απορία κτλ.

Εκτός από την πρωτοτυπική της λειτουργία οι ερωτηματικές προτάσεις επιτελούν ορισμένες ακόμη. Στην περίπτωση αυτή ονομάζονται οιονεί ερωτήσεις και διακρίνονται σε ρητορικές και προτρεπτικές.

Οι ρητορικές ερωτήσεις επιτελούν της εξής λειτουργίες: [α] Αποφαντική λειτουργία: Δηλώνουν ισχυρή απόφανση, καταφατική ή αρνητική (π.χ. «Μπορεί να είσαι τόσο αμελής;»). [β] Οργανωτική λειτουργία: Δημιουργούν το κειμενικό σχήμα «ερώτηση-απάντηση» και εξασφαλίζουν με αυτό τον τρόπο την οργάνωση και συνοχή τμημάτων του λόγου. [γ] Κατευθυντική λειτουργία: Προκαλούν τον προβληματισμό του αναγνώστη, τον ευαισθητοποιούν κτλ. (π.χ. «Ποιες θα είναι λοιπόν οι συνέπειες για τη ζωή της από την υπερθέρμανση του πλανήτη;»). [δ] Αισθητική λειτουργία: Δημιουργούν συνομιλιακό τόνο στον λόγο, προσδίδουν αμεσότητα στο ύφος και εντείνουν το ενδιαφέρον του ακροατηρίου.

Οι προτρεπτικές ερωτήσεις επιτελούν προστακτική/ κατευθυντική λειτουργία: [α] Ήπια/ ευγενική προσταγή: π.χ. «Μπορείτε να μου πείτε πώς θα πάω στο Μουσείο;» [β] Έκφραση έντονης δυσφορίας: π.χ. «Θέλεις να κάνεις ησυχία;».

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ζητείται από τους μαθητές να εξηγήσουν τη λειτουργία μιας ερωτηματικής πρότασης (ερμηνευτική άσκηση).

ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του ερωτήματος στην §4 του «Κειμένου 74»; 

Το ερώτημα στην §4 είναι ρητορικό. Ενώ δηλαδή φαίνεται να απευθύνεται στον αναγνώστη ως γνήσια ερώτηση μερικής άγνοιας (θέτει ένα αίτημα για παροχή πρόσθετων πληροφοριών), δεν έχει ερωτηματική λειτουργία, αλλά χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενός κειμενικού σχήματος ερώτηση – απάντηση («Γιατί όλοι αυτοί…» – «Ίσως γιατί..»). Με αυτό εντάσσεται ο αναγνώστης στον βασικό προβληματισμό του κειμένου σχετικά με τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι γράφουν, αν και γνωρίζουν πως είναι θνητοί, και προσελκύεται το ενδιαφέρον του. Ταυτόχρονα, ο λόγος αποκτά συνομιλιακό χαρακτήρα και έτσι το ύφος γίνεται περισσότερο άμεσο και παραστατικό.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

[α] Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην §6 του Κειμένου 8;

[β] Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην §11 του Κειμένου 15;

[γ] Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας του Κειμένου 22 με την ερώτηση στην §1; 

[δ] Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας του Κειμένου 27 με την ερώτηση στην §2; 

[ε] Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα του ερωτήματος στην §6 του Κειμένου 32; Να απαντήσετε, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του στο κείμενο.

[στ] Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας του Κειμένου 35 με τη χρήση των ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο;

[ζ] Να εντοπίσετε στο Κείμενο 41 ένα ρητορικό ερώτημα και να εξηγήσετε τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του.

[η] «Μήπως αυτό είναι μόνο μια πρόγευση από όσα μας επιφυλάσσει το μέλλον;»: Να εξηγήσετε τη χρήση του ερωτηματικού στην πρόταση αυτή της §4 του Κειμένου 50 .

[θ] «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;»: Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού στην πρόταση αυτή της §3 του Κειμένου 52.

[ι] «Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;»: Να δικαιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού στην §1 του Κειμένου 54 .

[ια] Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στην §1 του Κειμένου 59;

[ιβ] Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στην αρχή της §5 του Κειμένου 65;

[ιγ] «Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος;»: Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος στην §2 του Κειμένου 66;

[ιδ] Το Κείμενο 69 κλείνει με ένα ρητορικό ερώτημα. Να σχολιάσετε τη λειτουργία του σε σχέση με το ύφος και το νόημα του κειμένου.

[ιε] Στην §5 του Κειμένου 72 οι συγγραφείς χρησιμοποιούν μια ερωτηματική πρόταση. Ποιον επικοινωνιακό στόχο πετυχαίνουν;