Προθετικότητα

Προθετικότητα (intentionality) ονομάζεται η κειμενική λειτουργία που περιλαμβάνει το σύνολο των προθέσεων, επιδιώξεων, στόχων κτλ. του ομιλητή στο πλαίσιο μιας επικοινωνιακής πράξης μέσω της χρήσης των διαθέσιμων σημειωτικών πόρων (γλώσσας, εικόνα, ήχος κτλ.). Οι κοινωνικές προθέσεις μπορεί να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: [α] Έκφραση/ αισθητική απόλαυση: Το εκφώνημα δηλώνει τη συναισθηματική κατάσταση του ομιλητή. Στη λογοτεχνία (ή σε κειμενικά είδη που «συνορεύουν« με αυτή, π.χ. στοχαστικό δοκίμιο) στόχος συχνά είναι η αισθητική τέρψη του ακροατηρίου. [β] Απόφανση/ πληροφόρηση: Το εκφώνημα φανερώνει την αντίληψη του ομιλητή για τον κόσμο με σκοπό τη μετάδοση πληροφοριών στο ακροατήριο. [γ] Κατεύθυνση: Το εκφώνημα εκφράζει αυτό που θέλουμε να κάνουν οι άλλοι με σκοπό να μεταστρέψουμε τον τρόπο με τον οποίο το ακροατήριο σκέπτεται και πράττει.

ΛΥΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΘΕΜΑ 1: Αν πρόθεση του συντάκτη στην παράγραφο που ακολουθεί είναι να αποδείξει τη σημασία των δεξιοτήτων στη μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των νέων, να εντοπίσεις και να εξηγήσεις τη λειτουργία τριών (3) διαφορετικών ρητορικών ή γλωσσικών επιλογών με τις οποίες επιχειρεί να τον επιτύχει: “Μια από τις αλλαγές, που καθιστούν την προσωπικότητα και όχι το πτυχίο το κύριο διαβατήριο για μια επιτυχημένη σταδιοδρομία, είναι και το γεγονός ότι ο εργαζόμενος αλλάζει πολλές θέσεις εργασίας σε διαφορετικές εταιρείες. Υπολογίζεται ότι, από τη στιγμή που θα προσληφθεί ένας νέος ως τη συνταξιοδότησή του, αλλάζει κατά μέσο όρο 10 εργοδότες, σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από την Αμερική. Το άτομο που αναζητά εργασία θα πρέπει επομένως να διαθέτει μια πολύ καλή γενική παιδεία για να μπορεί να αντεπεξέρχεται στις διαφορετικές κάθε φορά εργασιακές απαιτήσεις. Η υπερβολική εξειδίκευση δηλαδή στις διοικητικής υφής εργασίες χάνει πλέον την αίγλη της“. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Εσπερινών Λυκείων 2001]

Τρεις επιλογές με τις οποίες ο συντάκτης του κειμένου επιχειρεί να αποδείξει πως οι συχνές αλλαγές θέσεων εργασίας καθιστούν πλέον την “προσωπικότητα και όχι το πτυχίο” ως “το κύριο διαβατήριο για μια επιτυχημένη σταδιοδρομία” είναι: [α] Τεκμήριο (“Υπολογίζεται ότι … από την Αμερική“): Επιβεβαιώνεται με ένα πόρισμα έρευνας ο ισχυρισμός σχετικά με τη συχνή αλλαγή επαγγελμάτων, αυξάνοντας την αξιοπιστία και την πειστικότητά της. [β] Επιχείρημα (“Το άτομο που αναζητά … χάνει πλέον την αίγλη της”): Εξηγείται το αποτέλεσμα της συχνής αλλαγής θέσεων εργασίας, η αναβάθμιση του ρόλου της γενικής εκπαίδευσης και η ταυτόχρονη υποβάθμιση της εξειδίκευσης, για να ενισχυθεί η πειστικότητα του αρχικού ισχυρισμού. [γ] γ’ ρηματικού προσώπου (π.χ. “καθιστούν”, “Υπολογίζεται”, “αναζητά”): Το επιχείρημα παρουσιάζεται με τρόπο ουδέτερο και αντικειμενικό και το ύφος καθίσταται τυπικό, ώστε να αυξηθεί η αποδεκτότητά του.

ΘΕΜΑ 2: Πρόθεση της συντάκτριας του Κειμένου 84 (σσ. 116-117) στις §5-§8 είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει η επέτειος στη διατήρηση της μνήμης. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία και να εξηγήσετε τη λειτουργία καθεμιάς από αυτές στο κείμενο. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων 2022 > Θέμα Β3]

Τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες η Κική Δημουλά επιτυγχάνει τον στόχο της να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει η επέτειος στη διατήρηση της μνήμης είναι: [α] Προσωποποίηση (π.χ. «Τιμά τους ήρωες, συντονίζει τον ηρωισμό́ με τον βηματισμό́ της ιστορίας»): Δηλώνει εμφατικά́ την προσφορά της επετείου στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, προσδίδοντας παραστατικότητα στο ύφος. [β] Εναλλαγή ρηματικών προσώπων (α ́ ενικό πρόσωπο: π.χ. «Για να επανέλθω στα γήινα…», α ́ πληθυντικό: π.χ. «επιστρέφουν οι γονείς μας», β ́ ενικό: π.χ. «τα θηλάζει εκείνη η παλιά φωτογραφία σου»): Το ύφος γίνεται έντονα προσωπικό́/ βιωματικό, αισθητοποιώντας τα συναισθήματα αναπόλησης που διεγείρει η επέτειος. [γ] Επανάληψη (π.χ. «γενέθλια»): Δηλώνει εμφατικά τον τρόπο με τον οποίο η επέτειος υπενθυμίζει προσωπικές στιγμές στο πέρασμα του χρόνου.

 

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

[1] Πρόθεση της συντάκτριας του Κειμένου 79 (σσ. 111-112) στην §5 είναι να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία, και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων 2021 > Θέμα Β3] 

[2] Ο σκοπός του συγγραφέα του Κειμένου 73 (σ. 105) είναι να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα της λογοτεχνικής ανάγνωσης. Πώς το επιτυγχάνει; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αναφέροντας από το κείμενο δύο (2) σημεία στίξης και δύο (2) σχήματα λόγου. Να προσδιορίσετε για το καθένα τη λειτουργία του. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων 2020 > Θέμα Β2α] 

[3] Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το Κείμενο 8 (σσ. 11-13); Να εντοπίσετε τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες (ρητορικούς τρόπους, οργανωτικά σχήματα, γλωσσικές επιλογές κτλ.) με τους οποίους ο συγγραφέας επιχειρεί να τον επιτύχει. 

[4] Το Κείμενο 13 (σσ. 19-20) έχει έντονα συμβουλευτικό́ χαρακτήρα. Να εντοπίσετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες ο συντάκτης προσδίδει αυτόν τον χαρακτήρα στο κείμενό του. 

[5] Πρόθεση του συγγραφέα του Κειμένου 15 (σσ. 22-24) είναι να πείσει τους αναγνώστες για την ανάγκη προστασίας του παρελθόντος. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνει τον στόχο του αυτό; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορά σε τέσσερις (4) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. 

[6] Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το Κείμενο 7 (σσ. 10-11); Να εντοπίσετε τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες (γλωσσικούς και ρητορικούς) με τους οποίους επιχειρεί να τον επιτύχει. 

[7] Σκοπός του συντάκτη του Κειμένου 6 (σσ. 8-9) είναι να διαμαρτυρηθεί για τον ισοπεδωτικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι Νεοέλληνες. Να εντοπίσετε τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες (σχήματα λόγου, γλωσσικές επιλογές κτλ.) με τους οποίους επιτυγχάνει τον σκοπό του αυτό. 

[8] Σκοπός του συγγραφέα του Κειμένου 28 (σσ. 41-42) είναι να πείσει για την ανάγκη κοινωνικοποίησης του ανθρωπισμού. Να εντοπίσετε και να αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα στην επίτευξη του στόχου αυτού τριών (3) διαφορετικών επιλογών του συντάκτη (ρητορικών μέσων, γλωσσικών επιλογών κτλ.). 

[9] Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το Κείμενο 34 (σσ. 50-51); Να εντοπίσετε και να εξηγήσετε τη λειτουργία τριών διαφορετικών κειμενικών δεικτών (γλωσσικών και ρητορικών) με τις οποίες τον επιτυγχάνει.