Πρόσωπα

Τα ρηματικά πρόσωπα είναι παρεπόμενα του ρήματος (και των αντωνυμιών) που συνδέεται με το φαινόμενο της δείξης, χρησιμοποιούνται δηλαδή για να δηλώσουν τον ρόλο του υποκειμένου στη συνομιλία: το α΄ πρόσωπο τον ομιλητή (πομπός), το β΄ πρόσωπο τον συνομιλητή (δέκτης) και το γ΄ πρόσωπο τον μη μετέχοντα στη συνομιλία. Οι λειτουργίες τους αυτές προσδίδουν τις επιμέρους χρήσεις καθενός από αυτά.

α΄ ρηματικό πρόσωπο: [1] Χαρακτηρίζει το οικείο ύφος, προσδίδοντας υφολογική ποικιλία, αμεσότητα και ζωντάνια, στον γραπτό λόγο.

Στον ενικό αριθμό αναφέρεται στον ομιλητή, επιτρέποντάς του [2] να αναφερθεί στον εαυτό του, αυξάνοντας την προσωπική του αξιοπιστία και την πειστικότητα των λόγων του (βλ. Επίκληση στο ήθος του πομπού), [3] να εκφράσει προσωπικές θέσεις, αποκαλύπτοντας τον υποκειμενικό τους χαρακτήρα, [4] να εκφράσει συναισθήματα, δίνοντας βιωματικό και εξομολογητικό τόνο στον λόγο.

Στον πληθυντικό αριθμό αναφέρεται σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα στα οποία συμπεριλαμβάνεται ο ομιλητής. Έτσι, επιτρέπει στον πομπό [2] να τοποθετηθεί σε ένα ευρύτερο σύνολο ατόμων, μειώνοντας την προσωπική του προβολή ή ευθύνη και [3] προσδίδοντας καθολικότητα στα λεγόμενα.

β΄ ρηματικό πρόσωπο: Αναφέρεται στον συνομιλητή ή σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα στα οποία συμπεριλαμβάνεται ο συνομιλητής, όχι όμως και ο ομιλητής. Χαρακτηρίζει το οικείο ύφος, [1] προσδίδοντας υφολογική ποικιλία, αμεσότητα και ζωντάνια, στον γραπτό λόγο. Επιτρέπει στον πομπό [2] να ανοίξει έναν δίαυλο επικοινωνίας με το ακροατήριο και να το επηρεάσει συναισθηματικά, [3] να προτρέψει και να συμβουλεύσει το ακροατήριο, [4] να προσδώσει χαρακτήρα γενικά αποδεκτής αλήθειας στις θέσεις του (νόθο β΄ ενικό). Χρησιμοποιείται επίσης [5] για να δηλωθεί σεβασμός απέναντι σε ένα πρόσωπο λόγω της θέσης, της ηλικίας κτλ. (κοινωνική δείξη) και [6] για να τονιστεί η διαφορετική οπτική γωνία ή η διαφορετικότητα του από το ακροατήριό του.

γ΄ ρηματικό πρόσωπο: Αναφέρεται στον μη μετέχοντα (ενικός αριθμός) ή τους μη μετέχοντες (πληθυντικός αριθμός) στην επικοινωνία. [1] Χαρακτηρίζει το ακαδημαϊκό/ επίσημο/ τυπικό ύφος, [3] επιτρέπει στον πομπό να παρουσιάσει τους ισχυρισμούς του ως αντικειμενικούς και ευρύτερα αποδεκτούς για να αυξήσει το κύρος και την πειστικότητα τους, [3] να παρουσιαστεί ως ουδέτερος και αμερόληπτος χωρίς συναισθηματικές εντάσεις.

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ζητείται από τους μαθητές:

[1] να εξηγήσουν τη λειτουργία των ρηματικών προσώπων σε ένα κείμενο με κριτήριο την επικοινωνιακή περίσταση (ερμηνευτική άσκηση),

[2] να μεταφέρουν ένα ρήμα σε άλλο πρόσωπο και να εξηγήσουν τις αλλαγές που παρατηρούν (μετασχηματιστική άσκηση).

    ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

    Στην §2 του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό, το α΄ ενικό και το γ΄ ενικό πρόσωπο. Να αιτιολογήσεις τη χρήση καθενός από αυτά τα πρόσωπα.

    Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο («μιλούμε», «έχουμε») για αναδείξει την καθολικότητα της αντίληψης που επικρατεί στην κοινή γνώμη (χωρίς να εξαιρεί τον εαυτό του) για την έννοια των ασυμβίβαστων. Με το α΄ ενικό πρόσωπο («Έγραψα», «πιστεύω») αναφέρεται σε μια προσωπική του για την εξέλιξη της ιστορίας που έχει διατυπώσει στο παρελθόν. Και με τα δύο αυτά πρόσωπα το ύφος του κειμένου γίνεται περισσότερο οικείο. Τέλος, χρησιμοποιεί το γ΄ πρόσωπο (π.χ. «Το ναι πληρώνεται … Το όχι πληρώνει») για να παρουσιάσει ως γενικά αποδεκτή αλήθεια την άποψή του για τα αντίθετα αποτελέσματα του συμβιβασμού και της αμφισβήτησης. Το ύφος γίνεται περισσότερο ουδέτερο και αντικειμενικό.

    ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

    [1] Να αιτιολογήσεις τη λειτουργία του β΄ ενικού ρηματικού προσώπου στην §2 και του α΄ πληθυντικού στην §3 του Κειμένου 63.

    [2] Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο Κείμενο 49. Να εξηγήσεις την επιλογή του συγγραφέα, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο.

    [3] Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο Κείμενο 56. Να εξηγήσεις την επιλογή του συγγραφέα, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο.