Στίξη

Σημειολογικό σύστημα με το οποίο επιτελείται στον γραπτό λόγο η λειτουργία του επιτονισμού. Τα σημεία στίξης, ανάλογα με τη λειτουργία της, διακρίνονται σε: [α] Συντακτικά: Οργανώνουν το κείμενο σε συντακτικές ενότητες (τελεία, άνω τελεία, διπλή τελεία, κόμμα). [β] Σχολιαστικά: Σχολιάζουν τα λεγόμενα απευθυνόμενα στο ακροατήριο (παρένθεση, παύλα, θαυμαστικό, ερωτηματικό, εισαγωγικά, αποσιωπητικά).

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

[1] Ζητείται από τους μαθητές να ερμηνεύσουν τη λειτουργία ενός σημείου στίξης, λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία της επικοινωνιακής περίστασης (κειμενικό είδος, σκοπός, ακροατήριο κτλ.).

[2] Ζητείται από τους μαθητές να ερμηνεύσουν/ να αξιολογήσουν την παρουσία ή την απουσία σχολιαστικών σημείων στίξης από ένα κείμενο.

ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

Να ερμηνεύσεις τη λειτουργία των παρακάτω σημείων στίξης στο Κείμενο 22 (σσ. 33-34): [α] ερωτηματικό (§1), [β] διπλή τελεία (§2), [γ] διπλή παύλα (§2), [δ] κόμματα στην τελευταία περίοδος της §2, [ε] εισαγωγικά (§3), [στ] κόμματα στην τελευταία περίοδο της §4, [ζ] αποσιωπητικά (§5), [η] άνω τελεία (§5). Στη συνέχεια να εξηγήσεις την παρουσία πλήθους σχολιαστικών σημείων στίξης στο κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται.

[α] Το ερωτηματικό στην §1 χρησιμοποιείται στο τέλος μιας ρητορικής ερωτηματικής πρότασης, με τρεις λειτουργίες: οργανωτική (κειμενικό σχήμα «ερώτηση-απάντηση», με το οποίο παρουσιάζεται ως ερώτηση το θέμα του κειμένου στον πρόλογο και ως απάντηση η ανάπτυξή του στο κύριο μέρος), κατευθυντική (εντάσσεται ο αναγνώστης στον προβληματισμό του κειμένου σχετικά με τους λόγους αμφισβήτησης του πολιτισμού και διεγείρεται το ενδιαφέρον του για την ανάγνωση), αισθητική (προσδίδεται συνομιλιακός τόνος και αμεσότητα στο κείμενο). [β] Η διπλή τελεία στην §2 χρησιμοποιείται για να συνδεθεί η πρώτη πρόταση («Η απάντηση…») με την επεξήγησή της που ακολουθεί («Γιατί μέσα…»). [γ] Η διπλή παύλα στην §2 περιέχει ένα παρενθετικό επεξηγηματικό σχόλιο του συγγραφέα, η απουσία του οποίου δε θα αλλοίωνε ουσιαστικά το νόημα της πρότασης. [δ] Τα πρώτα κόμματα («Εφόσον, όμως, δεν ανασυντάσσεται…») οριοθετούν ένα προτασιακό επίρρημα («όμως») που δηλώνει την αντιθετική νοηματική σχέση με την προηγούμενη πρόταση. Το δεύτερο κόμμα («…η κλίμακα των αξιών μας, αδύνατο να ανακοπεί…») οριοθετεί την εξαρτημένη επιρρηματική πρόταση («Εφόσον, όμως, … των αξιών μας») από την ανεξάρτητη που ακολουθεί («αδύνατο … αγαθών»). [ε] Τα εισαγωγικά στην §3 («έντιμο» – «ανέντιμο») χρησιμοποιούνται μεταφορικά, για να δηλώσουν παραστατικά τις επιλογές που διαθέτει ο σύγχρονος άνθρωπος για να επιτύχει, που, αν και φαινομενικά αντίθετες είναι και οι δύο καταστροφικές. [στ] Τα κόμματα στην τελευταία περίοδο της §3 δημιουργούν ένα ασύνδετο σχήμα με το οποίο ο λόγος επιταχύνεται και έτσι αφενός δίνεται έμφαση στο πλήθος των συνεπειών που υφίσταται ο σύγχρονος άνθρωπος από το κυνήγι της καταναλωτικής ευδαιμονίας αποσιωπητικά στην §4, αφετέρου προκαλείται συναισθηματική ένταση που ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη. [ζ] Τα αποσιωπητικά στην §5 χρησιμοποιούνται για την έκφραση ενός υπονοούμενου ειρωνικού σχολίου που αναδεικνύει το αδιέξοδο των επιλογών που προτείνονται για την έξοδο από την κρίση του πολιτισμού μας. [η] Η άνω τελεία στην §5 τοποθετείται πριν την πρόταση «να τη βγάλουμε είναι αδύνατο» που επεξηγεί την προηγούμενη «Η “μηχανή” μπήκε πια στη ζωή μας». Το πλήθος των σχολιαστικών σημείων στίξης εξηγείται από τον σκοπό του κειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με τα προβλήματα που προκαλεί στον ίδιο η εμμονική επιδίωξη της επίπλαστης καταναλωτικής ευδαιμονίας.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

[1] Στην §1 του Κειμένου 1 (σσ. 1-2) να εξηγήσεις τη χρήση της διπλής τελείας, της παρένθεσης, των εισαγωγικών και του κόμματος στην τελευταία περίοδο.

[2] Να εξηγήσεις καθεμιά από τις χρήσεις των εισαγωγικών στο Κείμενο 5 (σσ. 7-8).

[3] Να ερμηνεύσεις τη λειτουργία καθενός από τα σχολιαστικά σημεία στίξης του Κειμένου 6 (σσ. 8-9). Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, γίνεται τόσο ευρεία χρήση της συγκεκριμένης κατηγορίας στίξης;

[4] Να εξηγήσεις τη χρήση των παρακάτω σημείων στίξης στο Κείμενο 10 (σσ. 14-15): διπλή παύλα και ερωτηματικό στην §1, της διπλής τελείας στην §2, της άνω τελείας στην §5.

[5] Στο Κείμενο 13 (σσ. 19-20) να εξηγήσεις τη λειτουργία των εξής σημείων στίξης: ερωτηματικό (§1), παρένθεση, εισαγωγικά (τα δεύτερα), διπλή τελεία και κόμματα (τελευταία πρόταση) (§2), παύλα (§7).

[6] Ποια είναι η λειτουργία των ερωτημάτων στο τέλος του Κειμένου 15 (σσ. 22-24); Να απαντήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του στο κείμενο.

[7] Στο Κείμενο 18 (σσ. 27-28) να εξηγήσεις τη χρήση των εισαγωγικών και του θαυμαστικού (§4), της διπλής παύλας, του κόμματος και της διπλής τελείας (§6), της άνω τελείας (§8).

[8] Να εντοπίσεις στο Κείμενο 20 (σσ. 30-31) τέσσερις (4) διαφορετικές χρήσεις των εισαγωγικών και να εξηγήσεις τη λειτουργία τους.

[9] Να εξηγήσεις τη χρήση των παρενθέσεων στο Κείμενο 28 (σσ. 41-43).

[10] Να ερμηνεύσεις τη χρήση της άνω τελείας στην §2 του Κειμένου 33 (σσ. 49-50).

[11] Να εξηγήσεις τη λειτουργία των παρακάτω σημείων στίξης στο Κείμενο 34 (σσ. 50-51): κόμμα (τελευταία πρόταση της §1), εισαγωγικά (§2) και άνω τελεία (§4).

[12] Στο Κείμενο 36 (σσ. 52-53) γίνεται ευρεία χρήση σχολιαστικών σημείων στίξης (εισαγωγικά, ερωτηματικά, αποσιωπητικά, θαυμαστικό). Να δώσεις από ένα παράδειγμα για κάθε είδος και να εξηγήσεις τη λειτουργία του. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, ο συγγραφέας έκανε αυτή την επιλογή;

[13] Να εξηγήσεις τη χρήση της διπλής τελείας στο Κείμενο 38 (σσ. 54-55).

[14] Στο Κείμενο 41 (σσ. 58-59) να εξηγήσεις τη χρήση της διπλής τελείας (§1), του ερωτηματικού (§2), της άνω τελείας (§3), της παρένθεσης και των αποσιωπητικών (§4).