Η έννοια της συνοχής αναφέρεται στις νοηματικές σχέσεις που υφίστανται σε ένα κείμενο και το προσδιορίζουν ως μια ενιαίο σημασιολογική οντότητα. Η συνοχή εξασφαλίζεται με ένα σύνολο λεξικογραμματικών μηχανισμών που ονομάζονται συνοχικοί δεσμοί:

[α] Αναφορά: Γραμματικός μηχανισμός με δύο διαστάσεις: i. Ονοματική/ αυτόνομη αναφορά: Χρήση αντωνυμιών (προσωπικών, κτητικών, δεικτικών, οριστικών), επιρρημάτων ή παρεμφερών φράσεων για την εξασφάλιση της αλληλουχίας των νοημάτων (π.χ. «Ο Γιώργος μετακόμισε σε καινούργιο σπίτι. Το έχτισε πέρυσι», «Το σπίτι του Γιώργου είναι ευρύχωρο. Τα παιδιά του είναι ενθουσιασμένα», «Το σπίτι του Γιώργου βρίσκεται σε μια ήσυχη γειτονιά. Εκεί βρίσκεται και το μαγαζί του», «Το σπίτι του Γιώργου και το μαγαζί του διαφέρουν. Το πρώτο είναι ευρύχωρο, το δεύτερο πολύ μικρό»). ii. Ρηματική/ καταληκτική αναφορά (έλλειψη): Μια γραμματική μονάδα απουσιάζει ως ευκόλως εννοούμενη από τις καταλήξεις των ρημάτων ή των ονομάτων [π.χ. «Ο συγγραφέας εξηγεί τις αιτίες του προβλήματος. Αναφέρεται (ενν. ο συγγραφέας) αρχικά στην ανεργία»].

[β] Συνδετικότητα: Γραμματικός μηχανισμός που αναφέρεται στη χρήση δεικτών λόγου για την εξασφάλιση της αλληλουχίας των νοημάτων ενός κειμένου. Οι δείκτες λόγου διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: i. προσθετικόί (επίσης, επιπρόσθετα κτλ.), ii. επεξηγηματικοί (δηλαδή, με άλλα λόγια κτλ.), iii. συγκριτικοί (αφενός … αφετέρου, παρόμοια κτλ.), iv. διαζευκτικοί (ή, είτε κτλ.), v. αντιθετικοί (αλλά, ωστόσο κτλ.), vi. αιτιολογικοί (γιατί, επειδή κτλ.), vii. αποτελεσματικοί/ συμπερασματικοί (επομένως, λοιπόν κτλ.) viii. τελικοί (γι’ αυτό, για να κτλ.), ix. υποθετικοί (αν, στην περίπτωση που κτλ.), x. χρονικοί (πριν, παράλληλα κτλ.), xi. εμφατικοί (κυρίως, αξίζει να τονιστεί κτλ.).

[γ] Λεξικές σχέσεις: Λεξικός μηχανισμός εξασφάλισης συνοχής. Διακρίνεται στις εξής κατηγορίες: i. Επανάληψη: επανάληψη λέξης ή φράσης (π.χ. ανοχή – ανοχή). ii. Παραλληλισμός: επανάληψη συντακτικού σχήματος (π.χ. όταν… – όταν…, τότε…), iii. Παράφραση (π.χ. ανοχή – ανέχομαι). iv. Συνωνυμία (π.χ. ανοχή – ανεκτικότητα), v. Αντωνυμία (π.χ. φανατισμός – μετριοπάθεια). vi. Υπωνυμία (π.χ. θηλαστικό – γάτα). vii. Μερωνυμία (Βουλή – βουλευτής). viii. Θεματικό λεξιλόγιο: χρήση λέξεων από το ίδιο σημασιολογικό πεδίο (π.χ. περιβάλλον – οικολογία).

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ζητείται από τους μαθητές: [α] Να εντοπίσουν τη νοηματική σχέση που δηλώνει ένας δείκτης λόγου (αναγνωριστική άσκηση). [β] Να εντοπίσουν τους μηχανισμούς εξασφάλισης συνοχής σε ένα κείμενο. (αναγνωριστική άσκηση). [γ] Να αντικαταστήσουν δείκτες λόγους με άλλους που δηλώνουν την ίδια νοηματική σχέση (συμπερασματική άσκηση).

ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

«Προφανώς», «δηλαδή», «επειδή», «ώστε»: Να εντοπίσεις τη νοηματική σχέση που δηλώνει καθένας από τους παραπάνω δείκτες λόγου που χρησιμοποιούνται στην §2 του Κειμένου 10.3.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

[α] Ποια είναι η νοηματική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των §1 και §2 του Κειμένου 1; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου, παραπέμποντας και στον μηχανισμό εξασφάλισης της συνοχής τους.

[β] «όμως», «ή», «γιατί», «αλλά», «με άλλα λόγια»: Ποια νοηματική σχέση δηλώνει καθένας από τους παραπάνω δείκτες λόγου στην §2 του Κειμένου 3.

[γ] Να εντοπίσεις τα λεξικογραμματικά στοιχεία με τα οποία επιτυγχάνεται η συνοχή των παραγράφων του Κειμένου 19.

[δ] Να ερμηνεύσεις τη λειτουργία των παρακάτω δεικτών λόγου στο Κείμενο 52: «και μάλιστα» (§1), «Αν» (§3), «όπως» (§4), «Ιδιαίτερα» (§5).

[ε] Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις του Κειμένου 55;: «Ιδιαίτερα» (§1), «Έτσι» (§2), «όμως» (§3), «επειδή» (§4), «δηλαδή» (§4).

[στ] Να αντικαταστήσεις τις διαρθρωτικές λέξεις/ φράσεις του Κειμένου 60 που ακολουθούν με άλλες που να διατηρούν τη συνοχή του κειμένου: «Πρώτα από όλα» (§2), «παράλληλα» (§6), «εξάλλου» (§9).