Θέματα & Ενδεικτικές απαντήσεις ΚΕΕ

Ορισμένες σκέψεις…

 

…για τα κείμενα

Πολύ ενδιαφέρουσα η επιλογή και των τριών κειμένων. Τα μη λογοτεχνικά ανήκουν στον εκλαϊκευμένο επιστημονικό λόγο (Κείμενο 1: απόσπασμα εισαγωγής επιστημονικής αναφοράς | Κείμενο 2: απόσπασμα ειδησεογραφικού άρθρου – παρουσίαση αποτελεσμάτων επιστημονικής έρευνας). Ανταποκρίνονται απολύτως στις προβλέψεις του Προγράμματος Σπουδών τόσο του 2019 όσο και του 2023, καθώς παρουσιάζουν υψηλή πληροφορικότητα και μπορούν να κινητοποιήσουν τον κριτικό στοχασμό των μαθητών. Το λογοτεχνικό κείμενο (απόσπασμα του Γιώργου Ιωάννου από τη συλλογή «Για ένα φιλότιμο»), παρά την κάπως «άκομψη» διασκευή του, συνομιλεί εξαιρετικά με τα δύο μη λογοτεχνικά, καθώς ενισχύει εκ του αντιθέτου τον στοχασμό των μαθητών για τη σημασία της δημιουργικότητας και την ψυχική εξάντληση που προκαλεί η απουσία της.

…για το θέμα Α

Εννοιολογικός χάρτης

Το Κείμενο 2, στο οποίο αναφέρεται η άσκηση της παραγωγής συνοπτικού λόγου, ανήκει στον εκλαϊκευμένο επιστημονικό λόγο ο οποίος σε μεγάλο βαθμό «αντιστέκεται» στην παράφραση. Σωστά στις ενδεικτικές απαντήσεις τις ΚΕΕ διατηρούνται οι ειδικοί όροι (δημιουργικότητα, παραγωγική σκέψη, γλωσσική ανάπτυξη, βρεφική ηλικία). Είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να θυμηθούμε την επισήμανση από το βιβλίο «Έκφραση – Έκθεση Β’ Λυκείου» πως «Γενικά αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε αυτούσιες φράσεις του κειμένου. Στις περιπτώσεις που η περίληψη μας είναι εκτενής ή όταν το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη περιέχει ορολογία, μπορεί να χρειαστεί να μεταφέρουμε στην περίληψη μας ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις /φράσεις. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να ενσωματωθούν οι λέξεις /φράσεις αυτές στο δικό μας κείμενο». Γιατί τα τελευταία χρόνια η παραγωγή συνοπτικού λόγου έχει μετατραπεί από μια άσκηση κατανόησης σε λεξιλογική, στην οποία οι μαθητές παραφράζουν μηχανιστικά φράσεις των κειμένων αναφοράς.

Παραδοσιακά στις ενδεικτικές απαντήσεις της ΚΕΕ (αλλά και των περισσότερων βαθμολογικών κέντρων) τα ζητούμενα θεματικά κέντρα παρουσιάζονται με τη μορφή μιας λίστας σημείων (βλ. Θέματα & Ενδεικτικές απαντήσεις ΚΕΕ), χωρίς να γίνεται κανενός είδους αναφορά στις νοηματικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους (βλ. Εννοιολογικός χάρτης). Με αυτό τον τρόπο παραβιάζεται η πρόβλεψη στη Ρουμπρίκα Αξιολόγησης του 2019 (η οποία ακατανόητα αφαιρέθηκε στη συνέχεια από το ΙΕΠ…), σύμφωνα με την οποία «Μεταφέρεται πειστικά η άποψη του συγγραφέα». Η επιλογή να αγνοούμε την αλληλουχία των νοημάτων του κειμένου αναφοράς στη σχολική περίληψη ακυρώνει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα της άσκησης και οδηγεί τους μαθητές σε μηχανιστικές συνδέσεις του τύπου «Αρχικά αναφέρει…», «Στη συνέχεια τονίζει…», «Τέλος συμπεραίνει…». Νομίζω είναι καιρός οι συντονιστές των βαθμολογικών κέντρων, αλλά και οι ίδιοι οι βαθμολογητές να αναδείξουν το πρόβλημα με την απόδοση μονάδων όχι μόνο στα ίδια τα θεματικά κέντρα, αλλά και στη σαφή δήλωση των σχέσεων τους.

…για το θέμα Β

Οι ερωτήσεις κλειστού τύπου είναι ένα χρήσιμο εργαλείο αξιολόγησης, καθώς περιορίζουν το υποκειμενικό στοιχείο στην αξιολόγηση, εξοικονομούν χρόνο και επιτρέπουν τον έλεγχο της κατανόησης όλων των πτυχών του κειμένου αναφοράς. Αρκεί να μην καταλήγουν, όπως συνέβη φέτος, σε πρόσχημα για να δοθούν «άκοπα» (δε χρειαζόταν καν να διαβάσει κανείς το κείμενο αναφοράς για να τις απαντήσει…) σε όλους τους μαθητές 15 μονάδες (τον ίδιο αριθμό με το ερμηνευτικό σχόλιο!!). Θυμίζω πως η αρχική σκέψη των δημιουργών του Προγράμματος Σπουδών του 2019 ήταν αφενός ο συνδυασμός κλειστών και ανοιχτών ερωτήσεων (π.χ. παραπομπή στο κατάλληλο χωρίο, σύντομη δικαιολόγηση των προτάσεων που θεωρούνται λανθασμένες), αφετέρου η ύπαρξη όχι μόνο αναγνωριστικών προτάσεων, αλλά και κριτικών/ συγκριτικών (π.χ. «Οι συντάκτες των δύο κειμένων διαφωνούν σχετικά με την επίδραση της γλωσσικής ανάπτυξης στη δημιουργικότητα του ατόμου»).

Πολύ καλή η επιλογή να εξεταστεί το κειμενικό είδος στο θέμα Β.2, αλλά απολύτως άστοχο το ερώτημα που περιόριζε τους μαθητές στην απάντηση αποκλειστικά με αναφορά στις γλωσσικές επιλογές. Ας θυμηθούμε πως το κειμενικό είδος ορίζεται (Bakhtin, 1986 & Martin, 2000) ως μια «σταδιακή, στοχοθετημένη κοινωνική διαδικασία», που περιγράφεται ως «σταδιακό», επειδή έχει μια χαρακτηριστική δομή με επιμέρους διακριτά στάδια, τα οποία αποτελούν μέσο επίτευξης των στόχων του συντάκτη. Επομένως, δεν είναι το γ’ ρηματικό πρόσωπο, για παράδειγμα, το βασικό εργαλείο για την επίτευξη της αντικειμενικότητας στον επιστημονικό λόγο, αλλά και οι ορισμοί (βλ. §1) και τα τεκμήρια (βλ. §3), τα οποία είμαι βέβαιος πολλοί μαθητές δικαίως θα αναφέρουν.

Το θέμα Β.3.α αναφερόταν στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα του τίτλου του Κειμένου 2 και είναι μια άσκηση που, παρ’ ότι εμφανίζεται πλέον συχνά, διατηρεί τον κριτικό της χαρακτήρα. Η ενδεικτική απάντηση ωστόσο της ΚΕΕ (βλ. Θέματα & Ενδεικτικές απαντήσεις ΚΕΕ) ακυρώνει τον χαρακτήρα αυτό και τη μετατρέπει σε μια μηχανιστική αναπαραγωγή από τους μαθητές της «θεωρίας του τίτλου», αγνοώντας πλήρως την επικοινωνιακή περίσταση (πρόθεση του συντάκτη και κειμενικό είδος > έκπληξη και εντυπωσιασμός του αναγνώστη ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον του) και αναφέροντας πως «προϊδεάζει για το περιεχόμενο του κειμένου». Θα πρότεινα στους συντονιστές των βαθμολογικών κέντρων να μην προσμετρήσουν την αναφορά αυτή, γιατί έτσι επιβραβεύεται ο μαθητής που αναπαράγει «φροντιστηριακά κλισέ» και αδικείται αυτός που προσεγγίζει τα κείμενα κριτικά.

Το θέμα Β.3.β βρίσκεται απολύτως έξω από τη λογική των Προγραμμάτων Σπουδών τόσο του 2019 όσο και του 2021. Ευνοεί τη μηχανιστική μάθηση και επαναφέρει τη μεταγλώσσα στην εξέταση του μαθήματος. Ποια είναι, άραγε, η «αντίθετη σύνταξη» στην οποία αναφέρεται το θέμα; Η παθητικοποίηση μιας και μόνης πρότασης εξασφαλίζει ουδέτερο και αντικειμενικό ύφος στο κείμενο; Δε θα έπρεπε να συσχετιστεί με το κειμενικό είδος;

…για το θέμα Γ

Πιθανόν η περισσότερο επιτυχημένη άσκηση του διαγωνίσματος. Πολύ καλή στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού η σύνδεση της εξήγησης του προβληματισμού με την περιγραφή των αντιδράσεων του πρωταγωνιστή. Θα προτιμούσα οι ενδεικτικές της ΚΕΕ να εστιάσουν σε αφηγηματικές τεχνικές παρά σε λεξικογραμματικές επιλογές.

…για το θέμα Δ

Ακατανόητη και προσχηματική η συνύπαρξη των δύο συγκεκριμένων ζητουμένων (κειμενικών τύπων/ ρητορικών ενοτήτων) σε μια ανάρτηση στο προσωπικό ιστολόγιο (κειμενικό είδος): το 1ο αποτελεί εξήγηση αιτίου (Γιατί πρέπει το σχολείο να καλλιεργεί τη δημιουργικότητα των μαθητών;) και το 2ο περιγραφή μιας προσωπικής επιλογής (Πώς επιλέγω να εκφραστώ δημιουργικά;). Έτσι, ουσιαστικά ακυρώνεται η πρόβλεψη του Προγράμματος Σπουδών για παραγωγή κριτικού λόγου με συγκεκριμένη κοινωνική πρόθεση: Ποιος κειμενικός τύπος εγκιβωτίζεται στον άλλο; Η εξήγηση στην περιγραφή ή αντιστρόφως; Με ποιον σκοπό; Την έκφραση, την κατεύθυνση, την πληροφόρηση; Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς με τη στάση των μαθητών να αντιμετωπίζουν την παραγωγή λόγου σαν μια άσκηση με δύο ερωτήσεις που όχι μόνο δεν ζητούν τον κριτικό τους στοχασμό, αλλά ούτε καν την ελεύθερη έκφραση…